ZhOmArt Apps
Акын С.Торайгыров 2
Султанмахмут ТорайгыровПоэт-демократ, публицист и литературный критик.Поэт и писатель, один из ярких представителей казахскойлитературыначала XX века. Султанмахмут Торайгыров родился в 1893году вБаянаульском районе Павлодарской области. КогдаСултанмахмутуисполнилось три года, умерла мать Зуфун. Первые урокиграмотыСултанмахмут получил у отца, а потом учился у сельскогомуллыМукана, который переводил арабские, персидскиефольклорныепроизведения и сам сочинял стихи. В 1902–1911 годах онобучался вразличных школах, медресе. В 1911 году слушаллекцииучителя-новатора Нуралы, получившего образование в Троицке.Нуралывыписывал газеты и журналы, выходившие на казахском,татарскомязыках, читал художественную и историческую литературу.Все этотакже с увлечением прочитывал и Султанмахмут. Этоспособствовалоего изучение литературы, стал сам сочинять стихи ирассказы: стихи«Дін», «Сарыбас», Соқыр сопы», «Оқу», «Кезек қашанкеледі», очерк«Зарландым». В этих произведениях молодой акынпоказываетнедостатки старого обучения и достоинства новых методовобучения, атакже ставит вопросы религиозного, морально-этическогосодержания.В ноябре 1912 года С.Торайгыров едет в Троицк, желаяпродолжитьобразование. Обучаясь там, он написал стихотворения«Оқудағы максатне?», «Анау-мынау», «Қандай», «Зарлау». ДляС.Торайгырова это былиплодотворные, творческие годы. Появились егороман «Қамар сұлу»,статьи «Қазак тіліндегі өлен кітаптар жайынан»,«Өлен жәнеайтушылары» и др., а также ряд стихотворений. Летом 1914годаТорайгыров вернулся в свой родной аул. Осенью едет вСемипалатинскна учебу, но не смог поступить. Здесь он написал роман«Кімжазықты?». Осенью 1916 года С.Торайгыров поступил в Томске накурсырусского языка. Это помогло ему ознакомиться с русскойклассическойлитературой, изучить историю, философию, географию. Вгазете«Сарыарка» публикуются его статьи, стихи, где онвосхваляетруководителей партии Алаш. В 1917–1920 годах Торайгыровнаписалпоэмы «Адасқан өмір», «Кедей» (состязания городского истепногоакынов), а также ряд стихотворений «Шәкірт ойы», «Гүл», «А,дүние»,«Сарыарқаның жаңбыры», «Жас жүрек», «Неге жасаймын?» и др. Вэтихпроизведениях четко обнаруживаются его демократическиевзгляды.Однако вскоре С.Торайгыров разочаровывается воВременномПравительстве и проводимой политике, что получилоотражение в егостихотворениях («Жас жүрек» и другие, выпущенные вгазете«Сарыарка» в 1917 г.). По состоянию своего здоровья, он летом1918года вернулся в Баянаул. Здесь он работал учителем, писалстихи,поэмы. В эти годы С.Торайгыров читает множествополитической,философской литературы. Он жаждет больших перемен вобществе.Установление в Казахстане советской власти придает ему силиуверенности. В своих произведениях «Адасқан өмір», «Кедей» идр.,поэт поддерживает революцию, надеясь на установлениесправедливогообщества. В декабре 1919 года, после падения Колчака,в Сибири,Павлодаре установилась Советская власть. С.Торайгыров едетвПавлодар, где председатель уездного революционного комитетаГ.Жигарев назначает его председателем ревкома Шидертинскойволости.Ему было поручено вести агитацию за Советскую власть,объяснять ееполитику. Но болезнь не дала ему возможностипоработать, и черезвсего 2–3 месяца он уходит с работы. Во времяболезни, в начале1920 г., он приступает к своей поэме «Айтыс»,которую так и неуспел завершить. В поэме он стремится критическиоценить взгляды ипрограмму партии Алаш. С.Торайгыров прожил всего27 лет. Нонесмотря на это, он сумел оставить потомкам ценноелитературноенаследие. Его произведения многожанровы, богаты потематике,глубоко содержательны. Их основная особенность —реалистичность инародность. Акын в своих произведениях правдивоизображает жизньсвоего народа того времени, поднимает самыезлободневные вопросысоциально-общественной жизни. Гуманизмпроизведений СултанмахмутаТорайгырова получило высокую оценку вказахской литературе.SultanmahmutToraygirov Poet-Democrat, essayist and literary critic. Poet and writer, one of the brightest representativesofKazakh literature of the beginning of XX century.SultanmahmutToraygirov was born in 1893 in Bayanaul district ofPavlodarregion. When Sultanmakhmut was three years old, his motherdiedZufun. First lessons Sultanmakhmut letters received fromhisfather, and then studied at the rural mullahs flour,whichtranslated Arabic, Persian folklore works himself wrote poems.Inthe years 1902-1911 he studied at various schools, madrassas.In1911 he attended lectures innovator Nuraly teacher, educatedinTroitsk. Nuraly subscribed to newspapers and magazines that wentinKazakh, Tatar, reading fiction and historical literature. Allthisis well and enthusiastically read through Sultanmakhmut.Thiscontributed to his study of literature, became himself towritepoetry and short stories: poems "Dіn", "Sarybas" Soқyr sopy"," Oқu"," Kezek қashan keledі "essay" Zarlandym ". In these works,theyoung bard shows flaws of the old learning and the dignity ofthenew teaching methods, and raises questions of religious, moralandethical content. In November 1912 S.Toraygyrov rides inTroitsk,wishing to continue their education. While studying there,he wrotea poem "Oқudaғy Maksat not?", "Anau-mynau", "Қanday","Zarlau". ForS.Toraigyrov they were fruitful, creative years. Therehis novel"Қamar Sulu" article "Қazak tіlіndegі өlen kіtaptarzhayynan","Өlen zhane aytushylary" et al., As well as a number ofpoems.Toraigyrov summer of 1914 he returned to his native village.Autumnrides in Semipalatinsk on the study, but was unable to do.Here hewrote the novel "Kіm zhazyқty?". In the fall of 1916S.Toraygyrovenrolled in Tomsk in Russian courses. This helped himto getacquainted with Russian classical literature, to study thehistory,philosophy, geography. The newspaper "Saryarka" publishedhisarticles, poems, where he praised the leaders of Alash Party.In1917-1920 years Toraigyrov wrote the poem "Adasқan Omir","Kedey"(competition of urban and steppe akyns), as well as a numberofpoems "Shәkіrt oyy", "Gүl", "A dүnie", "Saryarқanyң zhaңbyry","JasZhurek "," Nege zhasaymyn? "and others. his democraticviewsclearly revealed in these works. But soon S.Toraygyrovdisappointedin the Provisional Government and policies, which wasreflected inhis poems ( "Jas Zhurek" and others, issued by"Saryarka" in thenewspaper in 1917). As his health, he returned tothe summer of1918 in Bayanaul. Here he worked as a teacher andwrote poems,poem. During these years S.Toraygyrov reads a lot ofpolitical,philosophical literature. He longs for a big change insociety. Theestablishment of Soviet power in Kazakhstan gives itstrength andconfidence. In his works "Adasқan Omir", "Kedey" etal., Thereforesupports the revolution, hoping for a just society.In December1919, after the fall of Kolchak in Siberia, PavlodarSoviet powerwas established. S.Toraygyrov rides in Pavlodar, wherethe chairmanof the Revolutionary Committee of the county G.Zhigarev appointedhim chairman of the Revolutionary CommitteeShidertinskoy parish.He was commissioned to conduct propaganda forthe Soviet power, toexplain its policies. But the disease did notgive him theopportunity to work, and in as little as 2-3 months, heleaveswork. During his illness, at the beginning of 1920, he startshispoem "Aitys", which did not have time to finish. In the poem,heseeks to critically evaluate the views and program of AlashParty.S.Toraygyrov lived only 27 years. But despite this, he wasable toleave our descendants a valuable literary heritage. Hisworks aremulti-genre, rich in topics, deeply meaningful. Their mainfeature- the realism and nationality. Akin in his works truthfullydepictsthe life of his people at the time, raises the most pressingissuesof social and public life. Humanism works SultanmahmutToraygirovwas highly appreciated in the Kazakh literature.
Акын Міржақып Дулатұлы 1.0
Міржақып Дулатов – қазақтың асакөрнектіағартушысы, қоғам қайраткері, ақын, жазушы, жалын көсемсөзшебері.Туған жері — бұрынғы Торғай уезінің Сарқопа болысының үшіншіауылы.Әкесі Дулат аймағына аты шыққан шебер кісі болған, ер-тұрманжасап,етік, мәсі тіккен. Шешесі Дәмеш ойын-тойдың базары, әншікісіболған.Міржақып анасынан екі жасында, әкесінен 12 жасында айырылыпағасыАсқардың қолында тәрбиеленеді. Асқар әкесі ДулаттыңМіржақыптыңоқып, білімді азамат болып, өсуін армандаған тілегінесай, інісініңоқуын әрі жалғап, білім алуына ерекше көңіл бөледі.Ауылда туып,ауылда өскен, ауылда оқып, ауылда қызмет етіп, «ауылмұғалімі»атанған зерделі жас ауыл тұрғындарының ауыр тұрмысын,теңдігі жоқаянышты халін көріп, түңіледі, тебірене толқиды.Езілген еліне есболуға, жоғын жоқтап, мұңын мұңдауға сертбайлайды. Халық ісіне барболмысымен бүтіндей беріліп, «Қалғаншажарты жаңқам мен сенікі,Пайдалан шаруаңа жараса, алаш» деп, бардауысымен жар салады.Өз бетінше талпынып, білім жинап, орыс тілін жетікмеңгергенМіржақып орыстың озық ойлы азаматтарының еңбектеріментанысуыарқасында замана тозаңын суырып, дүниені дүр сілкіндірердауылдыкүндердің тақап келе жатқанын өзгелерден бұрын сезеді.Кеңдаласында алаңсыз өмір сүріп, мал бағып жатқан бейқамхалқын:«Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты,Өткізбей қараңғыда бекер жасты», —деп, жырымен жұлқылап оятып, оларды білімге, ел үшінпайдалыіс-әрекетке шақырады. Бүкіл халықтың еркіндікке жетуініңбастышарты – түнек болып торлаған қараңғылық ұйқысынан ояну,дүрсілкініп, надандықтан арылу деп білген ол: «Оян, қазақ!»депұрандаудан танған жоқ. Сондықтан да оның үні қалың ұйқыдағықазағынқұлағының түбінен «маса» болып, маза бермей ызыңдап оятудымұраттұтқан өзінен он екі жас үлкен рухани ағасы АхметБайтұрсынұлыныңүнімен қатар естіліп, қазақ даласын қатар шарлады.Сол егіз үнтарих мінбесінен қатар көрінген екі алыптың қашан соңғыдемдерітаусылғанша, тағдыр талқысымен екеуі екі жақта жүрсе де,қуғынғатүсіп, қамауға алынса да үзілмей, қатар естіліп тұрды.Ерте оянып, ерте есейген өр мінезді Міржақып қашандакүресшебінің алдында болды. Жалынды сөзімен де, тындырымды ісіменде,жеке басының жүріс-тұрысымен де ол өзінен кейінгі жастарғаәсеретіп, оларды халық ісіне алаңсыз берілуге үндеді.Оныңпублицистикалық толғауларынан шағын өлеңдеріне дейін,«БақытсызЖамал» романынан газет-журналдардағы шағын мақаласынадейін халықмүддесіне арналды. Сонымен қатар ол жастарды тәрбиелеужөнінде көпойланып, көп еңбектенді, халықтың пайдалы әдет-ғұрпынсақтауға,елін, жерін сүйетін тәрбие беруге күш салды. Жазушылық,қоғамдыққызметке педагогтік міндетті қосарлап көтеруі деМіржақыптың халқынберіле сүйетіндігінің айғағы еді. Ел бейнетінеөгіз болып жегіліп,ертеңі үшін жанын қиған Жақаң:«Ем таба алмай дертіңе мен ертеден,Сол бір қайғың өзегімді өртеген.Тырп етпейсің бас көтеріп көрпеден,Еңсең неге түсті мұнша, елім-ай», —деп дүниеден арманда кеттіMіrzhaқyp Dulatov-қazaқtyң ace kөrnektі aғartushysy, қoғam kairatkeri,akyn,Zhazushy, Zhalyn kөsemsөz sheberі. Tugan zherі - bұrynғyTorғayuezіnің Sarқopa bolysynyң үshіnshі auli. Әkesі Dulat aymaғynaAtashyққan sheber kіsі bolғan, ep tұrman zhasap, etіk, mәsіtіkken.Sheshesі Dәmesh Oiyn-toydyң bazaars әnshі kіsі bolғan.Mіrzhaқyp anasynan ekі zhasynda, әkesіnen 12 zhasyndaayyrylypaғasy Asқardyң қolynda tәrbielenedі. Asқar әkesіDulattyңMіrzhaқyptyң oқyp, bіlіmdі Azamat bolyp, өsuіn armandaғantіlegіnesai іnіsіnің oқuyn әrі zhalғap, Bilim aluyna erekshe kөңіlbөledі.Auylda tuyp, auylda өsken, auylda oқyp, auylda қyzmet etіp,"Aulmұғalіmі" atanғan zerdelі zhas Aul tұrғyndarynyң auyrtұrmysyn,teңdіgі zhoқ ayanyshty halіn kөrіp, tүңіledі, tebіrenetolқidy.Ezіlgen elіne EU boluғa, zhoғyn zhoқtap, mұңyn mұңdauғabaylaydycertificates. Halyk іsіne bar bolmysymen bүtіndeyberіlіp"Қalғansha zharty zhaңқam changed senіkі, Paydalan sharuaңaZharas,Alash" depots, bar dauysymen heat Salado.Өz betіnshe talpynyp, Bilim zhinap, orys tіlіn zhetіkmeңgergenMіrzhaқyp orystyң ozyқ oyly azamattarynyң eңbekterіmentanysuyarқasynda Zaman tozaңyn suyryp, dүnienі dүr sіlkіndіrerdauyldykүnderdің taқap Kehl zhatқanyn өzgelerden bұryn sezedі.Keңdalasynda alaңsyz Omir sүrіp, small baғyp zhatқanbeyқamhalқyn: "Kөzіңdі ash, oyan, Kazakh, kөter Bastia,Өtkіzbey қaraңғyda Becker zhasty "- depots, zhyrymen zhұlқylap oyatyp, Olard bіlіmge ateushinpaydaly іs-әreketke shaқyrady. Bүkіl halyқtyң erkіndіkkezhetuіnіңBusta Chartier - tүnek bolyp torlaғan қaraңғylyқ ұyқysynanoyanu,dүr sіlkіnіp, nadandyқtan Arylakh depots bіlgen ol 'Oyan,Kazakh!"Dep ұrandaudan tanғan zhoқ. Sondyқtan yes onyң үnі қalyңұyқydaғyқazaғyn құlaғynyң tүbіnen "masa" bolyp, MAZ berm yzyңdapoyatudyMurat tұtқan өzіnen he ekі zhas үlken ruhani aғasyAhmetBaytұrsynұlynyң үnіmen қatar estіlіp, Kazakh dalasynқatarsharlady. Sol egіz үn Tarikh mіnbesіnen қatar kөrіngen ekіalyptyңқashan soңғy demderі tausylғansha, taғdyr talқysymen ekeuіekіzhaқta zhүrse de, қuғynғa tүsіp, қamauғa alynsa үzіlmey yes,қatarestіlіp tұrdy.Erte oyanyp, erte eseygen өr mіnezdі Mіrzhaқyp қashandakүresshebіnің aldynda Bolden. Zhalyndy sөzіmen de, de tyndyrymdyіsіmen,Zheke basynyң zhүrіs-tұrysymen de ol өzіnen keyіngіzhastarғa әseretіp, Olard Halyk іsіne alaңsyz berіluge үndedі.Onyңpublitsistikalyқ tolғaularynan shaғyn өleңderіne deyіn,"JamalBaқytsyz" romanynan newspapers-zhurnaldardaғy shaғynmaқalasynadeyіn Halyk mүddesіne Arnaldo. Sonymen қatar ol zhastardytәrbieleuzhөnіnde kөp oylanyp, kөp eңbektendі, halyқtyң paydalyәdet-ғұrpynsaқtauғa, elіn, zherіn sүyetіn tәrbie beruge kүshSalda.Zhazushylyқ, қoғamdyқ қyzmetke pedagogtіk mіndettі қosarlapkөteruіde Mіrzhaқyptyң halқyn berіle sүyetіndіgіnің ayғaғy edі.Elbeynetіne өgіz bolyp zhegіlіp, erteңі ushin zhanynқiғanZhaқaң:"Em taba Alma dertіңe changed erteden,Sol bir қayғyң өzegіmdі өrtegen.Tyrp etpeysің bass kөterіp kөrpeden,Eңseң bliss tүstі mұnsha, Elim-ai "-Dep dүnieden Armand kettі
